Monday, April 22, 2024

Bible Study: A ginalo nasem pa thu lung gain phatkikna( Luka 19:20-23)

 gina lo nasempa thu lungngaih phatkikna (Luka 19:20-23)

 

20Tua ciangin a nasem dang khat hong pai a, ‘Topa aw, hihlai-ah na sum zakhat om hi. Mainul khat tawh tunin ka seelcip hi. 21Nang pen mi sit hak khat na hih manin kongkihta hi. Sum lam lopi-in sum deih pa na hi a, lokho lopi-in an la nuampa na hi hi,’ a hong ci hi. 22topa in ama kiangah, ‘Nasem ginalopa aw, nangma kampau mahtawh nang na kiman hi. Sum lam lopi-in sum ka deihlamlokho lopi-in an la nuamin, mi sit hak ka hihlam nongthei hi. 23Tua bangin hong thei na hih leh bang hanginsumkholna-ah ka sumte na koih lo na hi hiam? Na koihhi lecinkong tunkik ciangin a pi le a meet kigawm ka ngahkik ding hi,’ a ci hi.

 

Thupatna

 

Ih leitung nuntakna sungah ei Khristianten ih lunggulhdiakpenkhat ahih leh Pasian in, migina mihoih khat a, hong ciapteh ding ahi hi. Tua ahih manin, ih nisimnuntakna ah, thungen in, Pasian pahtak migina khat ihsuahna dinginih hanciam tawntung hi. Ahi zongineimanisim nuntakna sungmah ahzongih ginat zawhlohnatampi mah hong om zel hi. Tuabek thamloh in, ihmuanihsuan ih makaite nangawn zongih hawmthawh pahpahthei kha zel sawn hi. Tua ahih maninLungdamna thubuLuka 19:20-23 sunga, “Sum tawh Thugentehna” bulphuhin, migina leh miginalo te pianza pawlkhat ihlungngaihkikna dingin ka lunggulh mahmah hi. Tuhunphadeuh ah hatsatnathumanlohnaleh ngongtatna cihte nasia tak in, ih thuak laitak hi a, ei anungta Pasian thu-um a kici Khristiante in, hoih takin ngaihsun pha a, upna tungtawn a honggiahkhia ih lametnate lehgamtatnate in, midangte a dinginanungta Pasian a muhlawhna uh ahih ding pen ih vaipuak lian penpen ahi hi.

 

Ulianpa leh nasem ginalo pa

 

Hih LST munsungah a kilang mahmah minih pianzia ki mu thei hi. A khatna pen kumpi suaktung ulian khat, lehtua ulianpa’ sum a na meet sak lo nasem khat a om lamki mu thei hi. Hih ulian kumpi suak pa pen in, nakpi takin thu nei lua mahmah a, a ma cihcih pen akim apam a om mikhempeuh in, a thumang mahmah uh hi. Ama thukhenbangbang pen a thuman pen bangin, ki sang hi. A ma deih dandan a, agamtate pen a ma mipawl hi pah in, a ma a dingin, a gina nasemte ahi pah uh hi. Ahi zongin, a ma deihna tawh a kituak lo kampaugamtatna a neitepen ama a dingin, a gal hi pah in, tua bang mite thukhenin, sihna ciang dong a tut thei ulian kumpi suak tung khat ahi hi. Tua bek zong hilo in, a hauhsa ban ah hausemsem nuam in, a khawhlohna lo ah, an a la nuam, a huaiham mahmah leh misit tel mahmah khat ahihlamzong ih LST simna mun sungah kilang takin ki mu thei hi. 

 

Ahi zongin nasem ginalo pa a hih leh ulianpa sumpiakzakhat pen hoih takin mainul tawh tun a, na seelcipmawk in, ameet apung bangmah na om sak zo lo hi. Tuabanahhih ulianpa mahmah zong pen, a valpi in, sum deihsa lua, a gamtatzia hoih salo ahih manintopa ahi ulianpa maitang ah dik asak khitlohna thu na. pulaakkhia mawk hi. Tua ahih manin hih nasem pa pen a ginaloin, ki ciapteh a, a topa thukhenna thuak in, a neihsa tengki laksak a, ameet apungsak nasemdangte tungah kipiaksak mawk hi. 

 

Hih “Thugentehna” thu om zia

 

Hih “Thugentehna” thu om zia ih ettak ciangin a tungaih gensa ulianpa leh ginalo nasempa ban ah, a dang pawlkhat zong na om lai hi. kilang zawdeuh ah tuaulianpa’ sumpiak ahi sum zakhat pen meet bawlin, sum tulkhat a ngahzo nasempaleh tua sumbul zakhat mahmeet bawlin, sum zanga angahzo nasempate thu ahi hi. Tua bek hilo in, tua ulianpa a mudah a, kumpi dingin, a deihngiaklo mipawlkhat mah zong a om lam ki mu theihi. Hih gentehna sungah a bulpi in, a gennop pen sumlehpaai thu mah hi zaw hi. Tua ulianpa thuneihnasangin, “a bangci mitensummeet sak thei” cih thu a limgen nuam ahi zaw hi. Hih sum “zakhat” pen tuhun a dinginih ngaihsut tak ciang, US gam a om mikhat in, nikhat a tawmpen nai giak sung sem in, kaalkhat ni guk sung sem a, naitha ahih leh naikhat dollar sawmnihlehguk asang nasem khat ih kha li khasum tawhkikim ding hi ci-in, ki gen hi. Tua ahih maninnakhatpeuh septheihna dingin, a kicing sum bulpi khat ahi lam zong, ki lang hi. 

 

Thupiang tuamtuam: Ki-ukKimakaihna

 

Hih Judah gam pen BC.400 kim a kipan in, Grik kumpikhutnuai ah tunguh a, Grik mite huzap ahih leh nasiatakin, ih gamkuam a om minam tuamtuamte sungahzungthuk kha mahmah hi. Gentehna in puansilh niktenziakampau gamtat zialeh thungaihsut ziate pawl ah zungkip mahmah hi. BC.200 kim ciangin, Rom kumpikhutnuai ah hong tunguh in, gamvaitawh kisai ki-uknalam ah hong siam mahmah uh a, a Rom kumpi namte hihgamah kumpineu dinginhong koih lo in, Rom kumpideihbang zia a, a uk thei ding, hih gam mite mah hongkoih uh hi. A minthang vangvang khat pen Herod the Great a kici hih Judah gamkuam kumpipa ahi hi. Rom kumpi maipha angahna dingin, a mipih sapih ahi Judah mite mah sugawp in, siah nasia tak dong a, Rom kumpilungdam sak mahmah hi. Tua bek hilo in, Rom kumpi a mai-etna in Rom mite biak a pasiante uh biaktheihnadingin, a ukna gam ahi Judah gam sungah Rom pasianbiaknataute lam hi. A gam mipiten bangbang a thuak uh zongamau innkuan bangkuan in, hauh lawh peuh lehphatmawh sak dang nei lo hi. 

 

Hih Herod the Great a sihkhit ciangin, a tapa sung pan Herod Archelaus (BC.22-AD.18) a kiciulian a sempa khat pen, a pa gamluah nuam in, hong ki pei hi. Hih pa zongpen a pa mah bang in, huaiham mahmah a, Rom kumpimaipha ngah ding bek a hanciam hi. Rom kumpi a lehdonuam khatpeuh a om ciangin, Rom galkapte kiangahzasak in, Rom galkapte mah tawh kipawl in, a mipihte a vikziahziah khat ahi hi. A pa sang in zongthuaklah huaizaw lai a, a mathuvaihawmpih pawlkhat mah in, makai dingin a deih kei hi. Ahi zonginhih Herod Archelaus pen Rom khuapi ah va zin, Judah gamkek sungah kumpidinginva ngen mawk hi. Tua ahih manin, a naseppihamah adeihlo pawlten zong kamtai khat sawl in, Rom kumpi tungah hih Herod Archelaus pen kumpi dingin a deihlohna thu va pulak sak uh hi. Ahi zongin, hih Herod Archelaus mah zong pen Rom kumpi in, tua Judah gamkek sung a uk ding kumpi in, a kipsak sa in Judah gam hong ciah mawk a, amah kumpi dingin adeihlokhempeuh a that siang mawk hi.  

 

Thupiang tuamtuamBiakna

 

Hih Judah gam sungah biakna tawh kisai in, Judah biakna ih cih ahi Judaism mah zongmipite zuih biaknamah na hi pah hi. Hih biakna sungah neihlehlam kicinnapen Pasian kiang pan bek a, hong pai hi in, neihlehlamkicing in, a cithei te ahih leh Pasian’ ukna nuai ah, a om, migina taktak khat banginkingaih sun hi. Ih Thuciam Luisung mahmah ah zongthanuamna pen hauhna(Pau.10:4), a thanuamten a deihngah (Pau.12:27), lehnasep hatkat mi in, a deih khempeuh ngah zo hi (Pau.13:4) cih bangin na kiciamteh hi. Tua ahih maninhauhna bekbek ki thupi ngaihsun in, banghang in hauhiam cih thu ki mangngilh bawl hi. Tua hi a, mi hauulian khatpeuh pen, Pasian in migina mihoih khat a, a ciahteh dan in, ki ngaihsun mawk hi. 

 

Hih Judah biakna sungah thukham lianpen a kiciamtehkhat in, Moses thukham ahi hi. Hih Moses thukhamsungah ahih leh sumzon paaizonna tawh ki sai in, summeet khakna pen na khaktan sitset mawk hi. Gentehna in Pai.22:25 sungah “Note tawh a om, a zawngkeima mite khat peuhpeuh tungah sum leitawi na piakuhleh, ama tungah sum leitawi a piapa bangin na om keiding uh a, ama tung panin a meet na dok kei ding uh hi.” Siam.25:36 na ah zong, “Na sanggampa uh no kiangahhong ten theih nadingin ama tung panin a meet a khangla kei unlana Pasian uh zahtak un.” Tua ahih maninbiakna thu ah, summeet khakna pen sumzonna in, neihding ahih lohlam kitel takin hong lak hi. Tua ahih maninhih hun lai-in, summeet a kikhak teh a summeet piapaleh a summeet lapa kikhal ah, a meet percent a lakzahuh thusim in, koih uh a, kuamah gen khia lo in, mizawngkitang sam khatpeuh ahuh dan bangkhat kineih uh a, khuasungah limlehvang nei bangdan khat in, a om mawk uh hi. Ahi zonginsummeet percent pen ahih leh a tawmpen ten percent bang tawh summeet a khak na hi gige uh a, a nini in, a hau semsem mawk uh hi.  A piakikzolo a om ciangintua apiazolote neihlehlam a deih uh a omte a deih bangunlak sak uh hi. A lakdinguha om kei a leh a mi mahmah sal in, a man uh hi. 

 

Thupiang tuamtuamTualsung

 

Hih hun lai in, Judah gam sung a, tualsung kilam zia pen nampi thum in kikhen thei hi. Nam khatna ah hauhna lehthuneihna thuah khawminna khempeuh amaudeihdandan in, a sem theinampawl ahi hi. Hih pawltehauh dan pen genzawh ding hi lo a, kumpite innkuancihtebiakna leh ki-ukna lam a, a makai ahi Sanhedrin sungakihelte pawl ahi hi. Mipibup ii za lakah nih bang bek ahi hi. Hih nampawl nuai ah ahih leh lah hau vevethu lah nei veve nampawl khat hi uh a, thukhensiavuantembaw neiinnmun logam lianpipi neisumbuk lianpipineite a kipanlaitheimipilte leh kumpite sila namte ki hel in, mipibup ii za lakah sawmgiaklehgiak bang dinginkiciam teh hi. namthumna pawlte ahih leh mipibup ii za lakah sawm ding bang hi in, nisim a neek tawm ding a zong mizawng, mi cimawh, mi gentheite a kipandaipaam sila te ki hel in, kuamah in zong a om lam uh a phawk khakte uh hi lo hi. Lamkhatpan genlehang, hi namthumna pawlte pen a tualsung mahmah vuah zongmihing taktak a, a ngaihsut khakte uh hilo mai in, mite neumuhnasimmawhnaleh zahpih tawntungna a ngahte ahi uh hi. Tua ahih manin tualsung kilam zia ih et tak ciangin mipibup ii za lakah nih te in, adang za lakahsawmkualehgiakte a ne tum uh ki ci thei mawk hi. 

 

Hih tualsung ah sumlehpaai vai in, a na zat mahmah uh ngeina khat pen Mishnaic Law of Damages ki ci hi. Hihngeina pen a sum neihsunte uh puantawh tun in, leisungah phum uh a, a zenzen in, a sum pen na ki guaksak ahih kei leh pawlkhat na kiam khak mawk a lehpen, tua sumkemte ki mawhsak theilo hi. Tua ahihmanininnpilogam lianpi, a neilo ahi, hih namthumnapawlte sumkep dannam ahi hi. Tua a ih LST mun tawhkizawitawn in, Matthai 25:14-30 na sung ih et ciangin, a ginalo nasempa in, a sumte leisung ah, a seelcipna thuki mu thei hi. Hih ih simna LST mun sunga, a ginalonasempa sum seelzia ih et cianginhih a ginalo nasem ihcihpa pen zong, a tualsung vuah a cimawh neektawmding tawh abuainuntak khuasak zia a hatsa mahmahmikhat hi dinginih ngaihsun hi. 

 

Ngaihsutkhak thute

 

(1Ulian kumpi suakpa (or) nasemte topa pen mi sit hat, kihtak huai, sum duh, huai ham mahmah in, a ma thubek thusa a, kuamah awlmawh neilo ahih maninNa galte uh na it unla, no hong mudah mite tungah a phana bawl un” (Lk.6:27) ci-in, hong itna thu a nuntaknatawh hong lakkhia Jesuh Khris vai peuhmah lo hi. Hih a topa uh nuntak zia pen ii gam ii lei ah ih thuaklahmahmahamau thutawh ukna abuluhte tawh kibang ka sa mahmah hi. Tua ban ah, ih pawlpi sung khawng a, a ma thubek man a sa pen den makai pawlkhat tawh zongki bang ka sa a, thuaklah huai ka sa mahmah hi. Hih a ginalo nasempa tungah a thukhen na bang zong, a thumaan het kei hi. Hih a ginalo nasempa in, a sumbulzong a mangsak (or) a ne tum hilo in, a sumbul mahzong limtak in, seel kem cing a, a topa a ciahkik cianginpekkhat zong kisam sak lo in, a pia kik ahi hi. A topalungkim lohna in, a sumte a meet sakloh man hi a, cimawhin a nektawm ding tawh a buai kawmkal ah, a topa sum limtak a, a kep sak pen thupi sa lo in, a meet deih tantan a, sumkholna ah a koih loh pen heh mahmahhi. Hih lai-ah, sumkholna ih cih ciangintuhun bang a, sumkholna bankte dan hi lo insummeetkhakna hi a, biakna thu ah nakpi tak a, a kikham sumzonna nam ahi hi. Tua ahih maninhih ulian kumpi suakpa pianzia pen a ma a dingin, a meet a omnak a leh biakna thukilawmkilawmlothumanthumanlo cihte ngaihsun a, a neivehlo suak mawk hi. 

 

(2) Sum a meetsak nasemte in a topa uh mai-et ngiak in, a mau hamphatna ding bekbek a zongsumngahna ding ahih nakleh sepngamloh a neilo, a ngah dinguhhamphatna khatpeuh a om leh ulehnaukhualehtuinaseppih lawmlehguai cihte a khualnahehpihnalungsim a nei peuhmah lo, nasemte bangin, ka ngaihsunhi. A topa a mai-et dan uh, hilhcianna sungkhat bangah a topa uh ulian pan akumpi za ngahsa a, ciahkik mawk a hih maninamau kep a topa sum zakhat pen zong, a topavangpha lua ahih cianga, sum zakhat pan tulkhat a suakzakhat pan zanga a phato dan liangin, a topa uh pumphat in, lungkim sak mahmah hi kici hi. A ngahnading uh a om nak leh, mi mai-et siam mahmah in, ki neihsiam mahmah uh hi leh kilawm ka sa hi. Midangte hatsatuak ding khawngphamawh sa se lo inzua a phuakphuak ngamte dingin, ka ngaihsun hi. Tua ban ah, ih kawlgam sung a, tu laitak in, ih thumaan leh abucingsuahtakna ih ngah theihna ding, ih hanciam laitak a, ukna buluhte kiang a, thu puakpuak “dalan” ih cihtepawltawh zong ki bang ka sa hi. Hih bang pian zia a neite pen tuuvuan a silh, a vak kawikawi ngia tawh ki bangin, a masa a, ih gen ahi ulian kumpi suakpa sangin, a lauhuai zaw pek ahih lam, hong phawk sak hi. 

 

(3) ginalo nasempa pen a hih leh a topa uh maibiak het lo a, a topa sum lim kep mahmah in, sumngah nang hi peuh leh septheih sepmawh a sem ngamlo pa hong suakmawk hi. A topa sumdeih luatna zong vallua liang saahih maninhangsan tak a, a topa duhhawhna thumaitang kituahin, a genkhia ngam suak ka sa a, thupi ka sa mahmah hi. Hih bangin a gen ciang a, a thuak ding, thukhennate leh simmawh bawlsiatnate thuak hamtangding ahih lam, amah leh amah ki teel mahmah kha ding hi. A topa gitloh lamtakthei mahmah na pi in, genhuaisa lua hi zen kha ding hi. Sumbawl a siam kei zongin, a sum te summeet na khak leh , a meet a ngahzah ding zong thei mahmah kha ding ahi hi. Ahi zonginsummeetnakhak lo in, hoihtak kepcing a, biakna thute leh u lehnau ki zopna thute ah limtak in, thu ngiahsun a, a kilawm / a kilawm lo, a thumaan / a thumaan lo, lehPasian’ deihbang gamtatnate nei ka sa zaw mawk hi. A topa in, a ginalo nasem khat banginthukhen in, a neihleh a lam a lak sak hang in, kisam a pau ding zahval, pau tuan lo hi. Tua ahih maninhih a ginalo nasem a kici pa pianzia pen tua hun a dingin, ka pahtak mahmahgimlawhsuplawhsimlawh liang a, ukna buluhte a nangtinten khangnotemipi lunggulhna bang a, hongdinpih makaiteminlehzaleh khasum a tanlawh CDMtetawh ki bang ka sa hi. A huaiham ulian, a thumaanlokumpi khat in, a ginalo nasemte hong cih uh pen, lamdang khat pan ngahsun kik le hang, ei huaiham lo, citak ih hihna hi zaw ahih maninlungdam huai zawmahmah ka sa hi. 

 

Thukhupna

 

Tuhun ciangin a koikoi ah minlehzaneihlehlamsumlehpaai mah ki thupi sak kawikawi thei kha zel ahihmaninei thu-um Khristiante in dangnal khatpeuhthugente um pahpah khak loh ding hong thupi mahmahhi. Thumaan leh a thumaanlo, Pasian’ deihna leh mihingtaksa lunggulhna te ih khentel theih siam ding, thupimahmah hi. Tua ahih maninei leh ei mah zongginazolo ih hih laitak mahmidangten zong hong thusim lohkawmkal mah pan in, anungta Pasian gamlehlei a ding, citak tak in, khatleh khat khut kilen a, ih hanciamtawntung ding a kiphawk sak ih hihiIh ki-itnate lungsimtakpi tawh hi sak ni inlaa siate mudahin a hoihte lenkipni. Unau ki-itna lungsim nei ni inlakhatlekhat kizahtakbawl ding lamsang kidem bawl niThadah kei ni inlanakpitakin na sem khawm niLawp mahmahna lungsimtawh Topa’ na sem ni (ref.Rom.12:9-11)                                 

 

Ekkak laibute:

 

1. Zondervan Exegetical Commentary on the New Testament: Luke

2. Brazos Theological Commentary on the Bible: Luke

3. Word Biblical Commentary: Luke

4. A Critical and Exegetical Commentary on the Gospel according to St. Luke